• O seu papel na Academia, que asesora ao Gobierno en política científica, reforza unha das actuais liñas estratéxicas do Executivo: o impacto da IA na sociedade cun enfoque ético e sostible.
• A catedrática da Uiversidade dá a Coruña de Ciencias da Computación e IA afianza así o equilibrio de xénero que persegue a histórica entidade.

 A investigadora do CITIC da Universidade da Coruña, Amparo Alonso, acaba de ser nomeada Académica Correspondente na sección de Matemáticas da prestixiosa e centenaria Real Academia de Ciencias Exactas, Físicas e Naturais de España (RAC), a entidade que asesora ao Gobierno en política científica nas súas áreas de actuación. O impacto da intelixencia artificial na sociedade e aspectos éticos relacionados é unha prioridade para a presidencia española do Consello da Unión Europea. Un momento, por tanto, clave para fixar criterios coa axuda de especialistas como a catedrática galega, referente en investigación en IA.

O nomeamento significa para a científica galega “unha inmensa honra, pero tamén unha gran responsabilidade porque a esta Academia pertenceron moitas das mentes españolas máis brillantes nestes campos e é a nosa obrigación manter o seu legado. A RAC ten ademais un papel esencial á hora de determinar as axendas políticas e é importante que os políticos dun país teñan en conta o coñecemento dos seus científicos e tecnólogos, porque lles dará a capacidade de tomar decisións de maneira máis informada. A contribución da ciencia e a tecnoloxía é indispensable para o progreso dunha sociedade e para impulsar o seu crecemento e o seu benestar”.

IA verde e responsable

Coa incorporación de Amparo Alonso, a abordaxe da IA cun enfoque ético pasará a formar parte do programa da RAC. O seu discurso de ingreso, previsto para o primeiro trimestre do 2024, estará centrado na chamada intelixencia artificial verde, unha liña de traballo que se está impulsando desde diferentes grupos do CITIC da UDC, en sintonía co Plan Nacional de Algoritmos Verdes do Gobierno. A IA aplicada aos algoritmos verdes é un conxunto de sistemas cuxa meta é interpretar todos os datos dunha entidade e traducilos da forma máis sostible, máis responsable e menos contaminante para o planeta.

Hai dúas formas de aplicar este tipo de algoritmos:

• “Green in AI”: algoritmos que se crean de forma sostible, que consomen menos recursos na súa xestación e que conseguen o mesmo resultado.
• “Green by AI”:  algoritmos que xeran un impacto sostible. Son aqueles que relacionan a IA aproveitando o seu potencial para mellorar a sustentabilidade.

O impulso da IA é un dos eixos estratéxicos da Axenda España Dixital 2025, dentro da que se enmarca o plan nacional. O seu obxectivo é situar a España á vangarda do desenvolvemento dunha IA máis respectuosa co medioambiente, dando soporte aos centros de investigación punteiros e ao tecido económico do noso país. 

Ademais, xusto esta semana acaba de anunciarse a aprobación do Real Decreto que habilita ao Gobierno a abrir a convocatoria para as empresas que desexen participar no coñecido como sandbox de IA, unha contorna de probas cuxo obxectivo é testar o futuro Regulamento Europeo e no  que, tamén aquí, España é pioneira.

Galicia, no mapa tecnolóxico

A Coruña e Galicia están na actualidade na vangarda do debate científico sobre IA e desenvolvemento tecnolóxico. A sede da Aesia ou a Cidade dás TIC, unidas á existencia de centros de excelencia como o CITIC, fan da Comunidade un polo de atracción e desenvolvo TIC, tanto desde o punto de vista do talento científico e tecnolóxico como industrial, espertando gran interese por parte das empresas, e de transferencia para a sociedade.

“Hai que ter en conta tamén que, unida aos elementos éticos, a sustentabilidade da IA é unha das liñas prioritarias da Aesia; e esto axuda a situar o noso traballo no CITIC e en toda a nosa rede de influencia, no mapa tecnolóxico global”, unha oportunidade sen dúbida, segundo a catedrática da UDC.

Trátase dun escenario no que se implicaron todos os axentes institucionais e do que “deberiamos sentirnos orgullosos do traballo que se desenvolveu na UDC, en todo o Sistema Universitario Galego, e tamén do esforzo político que fixeron diferentes estamentos como o Concello, a Deputación ou a Xunta, axuntando esforzos. A ilusión coa concesión da sede da AESIA notábase na rúa e creo que eso é moi ilusionante para Galicia”.

Equilibrio de xénero

O equilibrio de xénero é un compromiso estatutario da RAC, pero “é difícil avanzar”, apunta Alonso. Os estatutos fixan un número de 72 académicos numerarios, 144 correspondentes, e un número non determinado de supernumerarios e estranxeiros. Neste momento, hai 46 numerarios, dos que 8 son mulleres (17%). Na sección de matemáticas, hai 33 académicos correspondentes, dos que 5 son mulleres (15%). Por agora non hai habido ningunha Presidenta da RAC, pero si neste momento a sección de Naturais ten unha presidenta muller. Tamén hai mulleres na Directiva, concretamente como secretaria xeral. Á vista dos datos, Amparo Alonso móstrase optimista neste aspecto: “creo que  con este compromiso estatutario iranse incorporando máis mulleres, o que supón un paso adiante e o reflexo do que ocorre no conxunto da sociedade”.

Máis preto da sociedade

O achegamento á sociedade de institucións académicas foi en aumento nos últimos anos. A RAC foi referente neste sentido cun amplo programa divulgativo dirixido especialmente aos máis novos. Ciencia para todos, Academia de Ciencias nas Aulas ou Promoción da Cultura son algunhas das iniciativas para aproximarse á sociedade e, á vez, espertar vocacións científicas.

A extensa traxectoria de Amparo Alonso como divulgadora científica significa un novo impulso para a apertura á sociedade da RAC, que está a facer, ao seu xuízo, “un traballo fantástico na divulgación da Ciencia. Considero, con todo, que é á sociedade á que nos/nos falta un pouco/pouo abrirnos á ciencia. Parece que non se entende como cultura e nada máis lonxe, o coñecemento sobre a ciencia e a tecnoloxía é importante para o individuo, para poder entender mellor que pasa ao noso ao redor, que cuestións son verdade; o non saber fainos menos libres e máis manexables”. Ademais, é importante, insiste, “que os científicos poidamos dedicar parte do noso tempo á divulgación, e é difícil porque cada vez temos máis traballo non só de investigación e de docencia, senón tamén burocrático. Por eso é fundamental que entidades como a RAC ocúpense deste importante labor”.