• A misión Euclid obtén as súas primeiras imaxes a todo cor, as máis nítidas logradas ata o de agora nunha rexión tan grande do ceo e a unha distancia tan afastada. Creará o mapa 3D máis grande e preciso do universo para estudar o universo escuro.
• Un grupo de investigadores do CITIC da UDC, liderados por Carlos Dafonte e Minia Manteiga participan na misión proporcionando ferramentas de Intelixencia artificial para clasificar os obxectos observados.
• Nos meses posteriores ao lanzamento, o persoal científico de Euclid estivo realizando o últimos axustes previos ás observacións científicas rutineiras a principios de 2024.

A misión espacial Euclid da Axencia Espacial Europea (ESA), lanzada o 1 de xullo, revela as súas primeiras imaxes do universo a todo cor. Nunca antes un telescopio espacial fora capaz de obter imaxes astronómicas tan nítidas nunha rexión tan ampla do ceo e a unha distancia tan afastada, ata 10.000 millóns de anos luz. Son cinco imaxes que ilustran o potencial de Euclid e demostran que o telescopio está listo para crear o mapa 3D máis extenso do universo ata a data, xa que extrae imaxes de ata 10.000 anos luz.

A contribución española á carga útil do telescopio Euclid organizouse entre o Instituto de Ciencias do Espazo (IZAR-CSIC), o Instituto de Física de Altas Enerxías (IFAE), o Instituto de Estudos Espaciais de Cataluña (IEEC) e o Porto de Información Científica (PIC), a Universidade Politécnica de Cartaxena (UPCT) e o Instituto de Astrofísica de Canarias (IAC). Ademais, en máis de 20 institucións españolas hai ao redor de 100 científicos/as preparando a explotación científica da misión para desentrañar os misterios do universo escuro.

Entre eles, destaca o labor levado a cabo por un grupo de investigación do CITIC liderado por Carlos Dafonte, que se uniu a Euclid en 2022, un ano antes do lanzamento do satélite. A súa misión dentro do consorcio de máis de 2.000 investigadores de toda Europa consiste en estudar os datos recolleitos polo instrumento infravermello NISP-SPEC para separar obxectos estelares de galaxias, e contribuír a caracterizar as estrelas máis frías e obxectos subestelares como exoplanetas da Vía Láctea.

Estender a misión Gaia

“Euclid abre unha xanela sen precedentes ao Universo escuro e frío, e vainos a permitir estender unha parte do cartografado de Gaia ás estrelas máis frías da Vía Láctea e a outros obxectos como ananas marróns ou planetas, que Gaia dificilmente pode observar”, indica Minia Manteiga, investigadora do CITIC. É interesante observar que mentres a nosa galaxia contén 100 mil millóns de estrelas, das cuales Gaia detecta uns dous mil millóns, o noso Universo visible contén ao redor de 100 mil millóns de galaxias, das cuales Euclid tomará imaxes de aproximadamente 2 mil millóns.

“Queremos utilizar os algoritmos de IA desenvolvidos polo noso grupo para contribuír á análise da información recollida polo telescopio espacial, en particular para distinguir e separar as observacións procedentes das estrelas da Vía Láctea das que proveñen de galaxias afastadas puntuais” dinos Carlos Dafonte. O grupo galego forma parte do chamado Legacy Survey que ten como obxectivo procesar a información en conxunto do survey e proporcionar información astrofísica relevante a partir das observacións.

Investigar a materia e a enerxía escura

A misión ten por obxectivo investigar a materia escura e a enerxía escura, que compoñen o 95% do cosmos. Aínda non se descubriu a natureza destas, xa que a súa presenza causa cambios sutís na aparencia e movementos do universo observable. Para revelar a influencia da materia e enerxía escuras no universo visible, durante os próximos seis anos Euclid observará as formas, distancias e movementos de miles de millóns de galaxias nun radio de ata 10.000 millóns de anos luz. Así, creará o mapa tridimensional do universo máis grande ata o de agora. O rexistro do cosmos que fai Euclid é excepcional pola súa capacidade para crear unha imaxe visible e infravermella notablemente nítida nunha gran rexión do ceo dunha soa vez.

As imaxes publicadas reflicten esa capacidade especial de Euclid: as observacións mostran a totalidade dos obxectos celestes, desde estrelas brillantes ata galaxias débiles, sen deixar de ser extremadamente nítidas, mesmo cando se fai zoom sobre galaxias distantes.

Durante seis anos, Euclid estudará un terzo do ceo cunha precisión sen precedentes. A medida que avance a misión, o banco de datos de Euclid publicarase unha vez ao ano e estará dispoñible para a comunidade científica mundial a través do Arquivo Científico de Astronomía aloxado no Centro Europeo de Astronomía Espacial da ESA en España.